Białe, zielone i nakrapiane, czyli o jajach ptaków Puszczy Białowieskiej

Najmniejsze jajka składa zapewne mysikrólik, a to ze względu na jego niewielkie rozmiary, największe zaś - żurawie oraz łabędzie: niemy i krzykliwy. Długość czasu, jaką ptaki poświęcają na wysiadywanie jaj, także związana jest z ich wielkością. Trwa to zazwyczaj od tygodnia do nawet 40 dni.

Jaja są różne - białe, zielone i nakrapiane. Dobrze nam znane szpaki czy leśne drozdy śpiewaki składają jaja w kolorze niebieskim, a sokoły w kolorze ceglastym.

W Puszczy Białowieskiej pojawia się 250 gatunków ptaków, a 177 z nich to gatunki lęgowe, czyli te, które składają jaja i wyprowadzają młode. Oprócz ptaków, które przylatują do naszej puszczy wiosną, spotkamy także te, które towarzyszą nam przez cały rok, np. 5 gatunków sów: puchacz, puszczyk, sóweczka, sowa włochatka i uszatka oraz dzięcioły. Jednak zwykle czekamy na te przylatujące do nas lub choćby przelatujące nad naszym krajem. Gęganie lecących gęsi zawsze wzbudza w nas przekonanie, że już lada dzień będzie wiosna. Czekamy na te odgłosy i widok kluczy przesuwających się po niebie, nawet jeżeli te dźwięki to jednoczesne powitanie i pożegnanie, bo część ptaków nasz kraj traktuje tylko jako tranzyt.

Przyleciały już zięby i żurawie

Leśniczy Wojciech Furmanek z leśnictwa Długi Bród (nadleśnictwo Hajnówka) obserwuje ptaki w zamkniętej w uścisku Puszczy Białowieskiej maleńkiej osadzie Topiło. Na płynącej tam rzeczce Perebel pozostała - po dawnych pracach przy wycince drzew - binduga do magazynowania drewna. Dziś już nikt nie spławia drewna, a na spokojnych wodach dwóch połączonych stawów pływa liczne ptactwo. Okolica jest cicha i spokojna, a zatem wymarzona do podpatrywania przyrody.

- Najliczniej występującym i najpospolitszym ptakiem w Puszczy Białowieskiej jest zięba, która już do nas przyleciała i co rusz możemy ją spotkać w lesie - opowiada leśniczy Wojciech Furmanek, który obserwuje życie ptaków w puszczańskiej wsi Topiło. - Oczywiście są już też znane z głośnego śpiewu żurawie. Do Topiła przyleciały też łabędzie krzykliwe, czyli te ptaki, które związane są ze środowiskiem wodnym.

Jak dodaje leśniczy Furmanek, teraz czekamy na orlika krzykliwego i pozostałe gatunki.

Gągoły składają jaja w dziuplach

Przyleciały także gągoły, czyli kaczki, które są charakterystyczne dla miejsc, gdzie woda występuje w lesie. A dlaczego wybierają takie miejsca? Bo gągoły wyprowadzają lęgi w dziuplach. Gągoły to kaczki z wyrazistym biało-czarnym ubarwieniem. Samice mają ciemnorudą głowę, a samce - czarną. Gągoły zasiedlają opuszczone dziuple - często po dzięciole czarnym - usytuowane wysoko nad ziemią. Samica gągoła najpierw wyścieła „dom” własnym puchem, a następnie składa tam 8-10 niebiesko-zielonych jaj, które wysiaduje przez około 30 dni. Pisklęta - niebawem po wykluciu - opuszczają dziuplę skacząc z wysokości nawet kilkunastu metrów bezpośrednio do wody lub na ziemię.

- Gągoły obserwuję od siedmiu lat - mówi leśniczy Furmanek. - I choć sam tego nie widziałem, to z literatury wiem, że jedna kaczka może wysiadywać nawet kilkadziesiąt jaj! Kilka samic składa jaja do jednej dziupli i potem wysiaduje je jedna samica. Gągoły od razu po wykluciu są samodzielne, kaczka ich nie karmi. Można zatem zaobserwować kaczkę pływającą po zbiorniku wodnym z bardzo licznym potomstwem.

Kukułka podrzuca dzieci innym ptakom

Znana z podrzucania jajek jest oczywiście kukułka, która - aby zapewnić przewagę swoim dzieciom - wybiera na opiekuna piskląt małe ptaki. Samica kukułki znosi w sezonie nawet 20 jaj i podkłada je do gniazd innych ptaków. Co ciekawe, najczęściej podrzuca je do gniazd tego gatunku, w którym sama miała przybranych rodziców. Okazuje się jednak, że nie tylko kukułki nie wysiadują jaj i nie opiekują się swoim potomstwem.

- Zdarza się, że myszołów może swoje jajo podrzucić bielikowi - mówi leśniczy.

Puchacz jest ogromny i bardzo płochliwy

- Puchacz może w naszych puszczańskich warunkach zakładać gniazda na ziemi, jednak jest to niezwykle płochliwy ptak - wyjaśnia leśniczy Furmanek. - Jeśli więc już któryś z puchaczy to zrobi, to wybiera miejsce trudno dostępne dla drapieżników i oczywiście dla ludzi.

Ta największa polska sowa składa - podobnie jak jej siostry z gatunku - od 2 do 4 jaj i to co kilka dni. Jaja puchacza są niemal kuliste i białe, a po ponad miesiącu wysiadywania przez samicę wykluwają się z nich po kolei młode.

Zimorodki kopią norki

Niezwykłym ptakiem jest też zimorodek, który składa jaja w jamkach. Kopie norkę sięgającą nawet do metra głębokości, ale nie w głąb, a równolegle do powierzchni ziemi. W Puszczy Białowieskiej zimorodki najczęściej zakładają norki w przewróconych karpach (pniak i korzenie roślin - przyp. red.), gdzie gleba przytwierdzona jest do korzeni. Samica zimorodka znosi od 6 do nawet 10 białych jaj, które wysiaduje - na zmianę z samcem - przez 19-21 dni.

Symbol polskiej wsi w Puszczy nie gniazduje

Natomiast najbardziej kojarzony z wiosną polski ptak - bocian biały, tak często obserwowany na gniazdach w podlaskich wsiach, jest niecodziennym widokiem w Puszczy Białowieskiej.

- Bociany białe nie gniazdują w środku lasu - podkreśla Wojciech Furmanek. - W wioskach położonych w puszczy, na przykład w Topile, ich nie ma, ale są za to bociany czarne - znacznie rzadziej spotykane i bardziej płochliwe.

Ich jaja - podobnie jak u bociana białego - są białe, a samica składa ich od 2 do 4. Okres wylęgania to około 30 dni.

Leśniczy Wojciech Furmanek o ptakach zdaje się wiedzieć wszystko.

- Z wykształcenia jestem leśnikiem, nie ornitologiem - zastrzega. - Jednak ptaki są jedną z moich pasji. Obserwuję je od siedmiu lat - dodaje. - Poznaję ptaki i ich głosy, uczę się czegoś nowego.

Uwielbia też przyglądać się latającym ptakom.

- Bo to pewnie takie nasze ludzkie, odwieczne marzenie o szybowaniu w powietrzu - uśmiecha się. - I choć czasami bardzo trudno uchwycić to piękno, wykonuję ptakom setki zdjęć. To mnie odpręża i daje uspokojenie.