Plan zarządzania Puszczą Białowieską. Jeszcze kilka dni na zgłaszanie uwag. Rozmowa z dr. Rafałem Paluchem

Kim jest pełnomocnik ministra do spraw wprowadzania Planu Zarządzania Obiektem Światowego Dziedzictwa Unesco Białowieża Forrest?

- Pochodzę z innego regionu Polski, a od ponad 20 lat mieszkam i pracuję w Białowieży, więc Puszczę Białowieską znam. Może nie w sposób doskonały, jednak wiem z doświadczenia praktycznego co się dzieje w Puszczy i jakie w niej zachodzą procesy. Prowadzę także wieloletnie badania naukowe w zakresie dynamiki lasu, kieruję Zakładem Lasów Naturalnych Instytutu Badawczego Leśnictwa - najstarszej placówki w Puszczy Białowieskiej. Co mnie tu przyciągnęło? Oczywiście Puszcza Białowieska. Pracę doktorską realizowałem w końcu lat dziewięćdziesiątych w rezerwacie ścisłym Białowieskiego Parku. Działam również w gremiach społecznych, od kilku kadencji jestem przewodniczącym Rady Naukowo-Społecznej Leśnego Kompleksu Promocyjnego Puszcza Białowieska, jestem także długoletnim wiceprzewodniczącym Rady Naukowej Białowieskiego Parku Narodowego oraz członkiem Podlaskiej Rady Ochrony działającej przy Regionalnej Dyrekcji Ochrony Środowiska. Działam więc szeroko na rzecz przyrody regionu. Myślę, że mam bardzo dobry kontakt z władzami samorządowymi - staram się zawsze im pomagać, służyć radą i wsparciem w różnych aspektach ich działalności. Przez te 20 lat życia w Puszczy, zaaklimatyzowałem się i tutaj jesteśmy z żoną szczęśliwi. Czujemy się mieszkańcami naszej małej ojczyzny, Puszczy Białowieskiej

Pełnomocnik ministra pojawił się dość nagle…

- Plan Zarządzania Obiektu Światowego Dziedzictwa Białowieża Forest zakłada w swojej treści powołanie pełnomocnika. To jest pierwszy krok w kierunku stworzenia sprawnego systemu zarządzania Puszczą Białowieską, a rozpoczęcie pracy pełnomocnika wiąże się ściśle z kolejnym etapem procedowania Planu. Trzeba pamiętać o tym, że PZ jest spóźniony o kilka lat Byliśmy cały czas przynaglani przez Komitet Światowego Dziedzictwa, żeby ten Plan zarządzania powstał. To jest bardzo ważny dokument, który będzie regulować kwestie zarządzania oraz to czym ten obiekt ma być dla wszystkich interesariuszy. Doskonale wiemy bez tego dokumentu akty niższego rzędu, jak na przykład plany urządzania lasu nadleśnictw puszczańskich nie będą mogły w ogóle zaistnieć.

Jaki jest zatem zakres Pana obowiązków?

Osoba pełnomocnika, która spaja wszystkie instytucje i interesariuszy, będzie koordynować wszystkie działania na rzecz Puszczy, również w tym aspekcie międzynarodowym, czyli kontaktów z Komitetem Światowego Dziedzictwa UNESCO, z jego poszczególnymi działami i współpracować w wypracowaniu i wdrażaniu planu zarządzania obiektem. To jest dopiero początek, bo z czasem powstać ma biuro pełnomocnika z szerokim zapleczem wymaganym przy tak poważnym obiekcie o międzynarodowym znaczeniu. Teraz już mam swoje obowiązki i zadania, które są wyszczególnione w zarządzeniu ministra. Bardzo ważne z punktu widzenia ministerstwa i również mojego są - najpierw konsultacje społeczne, które trwają, a potem wdrożenie tego planu zarządzania. Myślę, że to też może być dosyć trudne zadanie, tym bardziej, że mamy skomplikowaną sytuację społeczną w Puszczy. Oczywiście będzie też przygotowywanie raportów i sprawozdań do instytucji krajowych i międzynarodowych, między innymi do Komitetu Światowego Dziedzictwa.

Plan zarządzania obiektem Białowieża Forrest, to urządzenie życia mieszkańców tego terenu na kolejne dziesięciolecia...

- Przy oczywiście bardzo szerokim współudziale społeczności lokalnej i organizacji pozarządowych oraz różnych innych interesariuszy. Chciałbym zaznaczyć, że wszystkie obiekty UNESCO funkcjonują w zgodzie ze społecznością lokalną, która musi wspierać te działania. Zarządzanie takim obiektem musi godzić bardzo różnorodne interesy - miejscowych społeczności, organizacji pozarządowych, ale również przede wszystkim zarządców terenów, których tutaj mamy dwóch - Lasy Państwowe i Białowieski Park Narodowy.

Jakie ważne zagadnienia wiążą się z obiektem Unesco Białowieża Forrest?

- Bardzo ważnym aspektem jest strefowanie Puszczy Białowieskiej. Trwają ntensywne prace i dyskusje na ten temat. W 2014 r. na podstawie wniosku renominacyjnego Puszcza została podzielona na 4 strefy. W pierwszych trzech gospodarka Leśna jest niemożliwa, czyli nie ma ani pozyskania drewna, ani działań na rzecz aktywnej ochrony siedlisk i gatunków. Natomiast w strefie czwartej możliwa jest aktywna działalność człowieka, w wyniku której będzie możliwe pozyskiwanie drewna dla miejscowej społeczności. To była taka umowa społeczna, że my się na pewnie działania umawiamy i na nie decydujemy. Jednak na razie jest to niemożliwe do realizacji, ponieważ nie ma zatwierdzonych dokumentów prawnych regulujących gospodarowanie w Puszczy.

Jest jeszcze decyzja Sądu Administracyjnego w Warszawie, który w 2021 r. w ramach zabezpieczenia zakazał jakichkolwiek cięć w Puszczy Białowieskiej.

- Myślę, że z chwilą gdy plan zarządzania wejdzie w życie, to zabezpieczenie to zostanie odblokowane, bo nie wyobrażam sobie takiej sytuacji, żeby w czwartej strefie nie prowadzić działalności aktywnej na rzecz różnych organizmów, czy pozyskiwania drewna dla miejscowej społeczności.

Czy w tych strefach poza czwartą mieszkańcy będą mogli bez przewodnika chodzić, zbierać grzyby, zioła, robić zdjęcia, spacerować?

- Jest taka specjalna tabela zawarta w PZ pokazująca, które działania są dozwolone, które są niedozwolone I w strefie pierwszej, czyli tej takiej najbardziej restrykcyjnej, która obejmuje dawny rezerwat ścisły Białowieskiego Parku Narodowego, czyli to serce Puszczy Białowieskiej chronione od ponad 100 lat, to oczywiście obowiązują zasady takie jak w parku, czyli poruszamy się po ścieżkach, które wyznaczy park narodowy. Poza tym inne działania są zabronione. Druga obejmuje tę część dołączoną do Białowieskiego Parku Narodowego w 1996 r. i tam generalnie obowiązują takie same zasady, czyli są wyznaczone ścieżki turystyczne, nie można wchodzić w głąb lasu - z wyjątkiem tych osób czy instytucji, które BPN się zgadza w związku z badaniami naukowymi i innymi sytuacjami. Strefa druga obejmuje również rezerwaty przyrody, gdzie generalnie też poruszamy się po wyznaczonych ścieżkach czy drogach udostępnionych. Generalnie nie ma tu możliwości zbierania płodów runa leśnego czy wejścia tam, gdzie się chce (regulują tpo odrębne zarządzenia dyrektora Regionalnej Dyrekcji Ochrony Środowiska w Białymstoku). Natomiast trzecia strefa jest zarządzana przez nadleśnictwa i tutaj obowiązuje ustawa o lasach (powszechny dostęp do lasu z nielicznymi wyjątkami). Ale , na przykład tam gdzie znajduje się duża ilość drewna martwego, szczególnie stojącego, co stwarza niebezpieczeństwo dla ludzi, odpowiadający za to nadleśniczy może nie zalecać lub nawet zakazać wstępu, co oznaczone jest odpowiednimi tablicami. Jest jeszcze strefa czwarta, gdzie aktywna ochrona przyrody na rzecz różnorodności biologicznej i działania gospodarcze są dozwolone.

Kiedy mowa jest o ochronie Puszczy Białowieskiej mieszkańcy mówią, że są pomijani, nikt nie pyta ich o zgodę i nie liczy się z ich zdaniem

- Trudno mi powiedzieć jak wyglądały konsultacje społeczne w 2014 r., bo w nich nie uczestniczyłem. Nie wiem, czy społeczność lokalna wypowiadała się i na ile jej głos był słyszany. W czasie warsztatów, na których spotykaliśmy się zgłaszając swoje uwagi dotyczące zarządzania Puszczą Białowieską, społeczność lokalna także wypowiadała się, ale miałem takie wrażenie, że ta obecność i głos ludzi nie znajdował szerszego odzwierciedlenia w tym planie zarządzania. I społeczność miejscowa może się czuć pomijana czy niekiedy lekceważona – i o tym, też ludzie otwarcie mówią. A rzeczywistość jest przecież taka, że bez akceptacji społeczności lokalnej, to się tutaj nic nie wydarzy.

Co Pan sądzi o organizacjach ekologicznych działających na rzecz Puszczy Białowieskiej?

- Dużo jest w relacjach z ekologami zacietrzewienia i nieliczenia się ze społecznością lokalną. To jest powszechne, że traktuje się mieszkańców lekceważąco. Uważam, że z orgazacjami pozarządowymi powinniśmy szukać porozumienia i taka postawa jest najwłaściwsza. Trzeba rozmawiać także z działaczami ekologicznymi i próbować przekonać ich do zaprezentowanej koncepcji planu, bo to będzie krok naprzód w zarządzaniu i ochronie Puszczy Białowieskiej. Znalezienie płaszczyzn porozumienia może być trudne, ale wierzę, że jest możliwe, bo jeżeli chcemy dobra Puszczy Białowieskiej i społeczności lokalnej, to musimy się konieczne porozumieć.

Konsultacje społecznych potrwają jeszcze kilka dni, do 3 grudnia. Na co powinni zwrócić uwagę mieszkańcy regionu?

- Myślę, że lokalna społeczność powinna zwrócić uwagę na załącznik szósty opisujący strefowanie i zawierający informacje o strefie czwartej, w której dopuszcza się pozyskiwania drewna głównie opałowego dla miejscowej społeczności. Warto zauważyć, że twórcy planu piszą, że jednym z ważnych zagrożeń, jest pozyskanie drewna. Jest to napisane w sposób bardzo ogólny i można mieć wątpliwości potem czy jest zagrożeniem, czy też można pozyskiwać w tej strefie czwartej? Bo to, co może miejscowa społeczność robić w strefie czwartej i trzeciej to zostało już dawno określone. Należałoby podkreślić inny, moim zdaniem ważny aspekt - Plan dotyczy Białowieża Forrest czyli prawie całej Puszczy Białowieskiej, strefę buforową i te strefy okalające, natomiast on wykracza również na tereny poza Puszczą i tu zwłaszcza samorządy powinny zwrócić uwagę na tak zwane rekomendacje zrównoważonego rozwoju w tym planie (rozdział 5.2 głównego dokumentu). Czyli, że na przykład rekomendacja ograniczenia zabudowy w danym terenie, co skutkuje bardzo poważnie dla samorządów, bo ingeruje w przyszłą zabudowę i rozwój niektórych miejscowości. Oczywiście musimy brać pod uwagę ważne aspekty przyrodnicze, tworzenie korytarzy ekologicznych - szlaków migracyjne dla zwierząt i roślin. Ale nie jest to do końca sprecyzowane, gdzie mają przebiegać. To mogą być istotne ograniczenia wokół Puszczy, ale również i na jej terenie. Podstawą powinien być zrównoważony rozwój regionu. Zachęcam nasze społeczeństwo, aby wzięło jak najszerszy udział w konsultacjach społecznych PZ, zgłaszając swoje uwagi, komentarze, propozycje zmian i uzupełnień Dokumentacja sprawy jest dostępna na stronie internetowej https://www.gov.pl/web/klimat/komunikaty oraz https://bip.mos.gov.pl/dostep-do-informacji-oraz-udzial-spoleczenstwa-wpodejmowaniu-decyzji/ Każdy ma prawo składania uwag i wniosków w terminie do 3 grudnia br.. Uwagi i wnioski można składać: poprzez przesłanie informacji na adres e-mail: [email protected] pisemnie przesyłając na adres pocztowy: Ministerstwo Klimatu i Środowiska, ul. Wawelska 52/54, 00-922 Warszawa 5. Uwagi i wnioski będą rozpatrywane przez Ministra Klimatu i Środowiska.